Ürtiker; ani başlayan, derinin kaşıntılı, eritemli, ödemli, değişik biçim ve büyüklüklerde papül ve plaklarla özelliklenen, yüzeyel, geçici damarsal bir reaksiyonudur.

Deri altı doku ve mukozaları tutan şekline anjiyoödem adı verilir.

Larinks ödeminin eşlik ettiği akut ürtiker ve anjiyoödem yaşamı tehdit edebilen durumlardır.

Lezyonlar 6 haftadan kısa sürerse akut, uzun sürerse kronik ürtiker söz konusudur.

Ürtiker nedenleri:

•    İlaçlar (aspirin, steroid olmayan anti-enflamatuvar ilaçlar, kodein, penisilin ve türevleri, radyokontrast maddeler ve başka ilaçlar)
•    Besinler (çikolata, süt, yer fıstığı, çilek, domates, yiyecek katkı maddeleri, deniz ürünleri)
•    Enfeksiyonlar (bakteriyel, viral), parazitik enfestasyonlar
•    Fiziksel uyaranlar (sıcak, soğuk, egzersiz, basınç, su, dermografizm)
•    Emosyonel stres

Tanı

Öykü ve klinik özelliklere dayanır.
•    Lezyonlar vücudun herhangi bir yerinde veya yaygın olabilir.
•    Lezyonlar kaşıntılı, yer değiştiren, basmakla solan, eritemli, ödemli plaklardır.
•    Bir lezyon aynı yerde 2-24 saat kalır.
•    Anjiyoödem tanısı yüz, göz çevresi, dudaklar ve dilde şişlik varlığı ile konur. Bazen larinks ödemi ve solunum sıkıntısı eşlik edebilir.

Ayırıcı Tanı
•  

    Böcek sokması reaksiyonu: Lezyon ortasında nokta şeklinde ısırık yeri bulunur.
•    Viral döküntü: Eşlik eden başka bulgular vardır.
•    Eritema multiforme minör: Tipik hedef lezyonlar bulunur.
•    Ürtikeryal vaskülit: Lezyonlar basmakla solmaz ve 24 saatten uzun sürer.

Tedavi

Genel önlemler
•    Nedenin (enfeksiyon, besin, emosyonel stres, ilaç) ortadan kaldırılması; neden ilaçsa kesilmesi veya değiştirilmesi
•    Sıcak, stres, alkol ve ilaç gibi artırıcı nedenlerden sakınılması

SOLUNUM SIKINTISI OLMAYAN AKUT ÜRTİKER VE ANJİYOÖDEM TEDAVİSİ

Lezyonlar çok yaygın değilse veya anjiyoödem yoksa

İlk seçilecek ilaç  oral antihistaminiklerdir.
•    Difenhidramin hidroklorür:
Yetişkin: 25-50 mg/gün (en çok 400 mg/gün) Çocuk: 5 mg/kg/gün, 3-4 dozda (en çok 300 mg/gün)
•    Hidroksizin:
Yetişkin: 25 mg x 3-4/gün
Çocuk: 2-4 mg/kg/gün, 3-4 dozda
•    Klemastin:
Yetişkin: 1-2 mg/gün
Çocuk: 1-3 yaş; 250-500 µg x 2/gün 3-6 yaş: 500 µg x 2/gün
6-12 yaş: 0,5-1 mg/gün

Lezyonlar ve kaşıntı tamamen düzelene kadar veya en çok 3 hafta devam edilir.

Birinci kuşak antihistaminiklerin sedatif ve antikolinerjik etkilerinin istenmediği durumlarda ikinci kuşak antihistaminikler tercih edilebilir.
   Setirizin:
2-6 yaş: 5 mg/gün tek doz.
6 yaş üstü ve erişkin: 10 mg/gün, tek doz
    Loratadin:
2-6 yaş: 5 mg/gün tek doz.
6 yaş üstü ve erişkin: 10 mg/gün, tek doz

Lezyonlar çok yaygınsa veya anjiyoödem belirginse parenteral antihistaminikler kullanılır .

   Klorfenoksamin hidroklorür:
Tercihen kas içine veya damar yoluyla, 5 dakika içinde yavaş puşe şeklinde, uygulanır 6 saat arayla tekrarlanabilir.

Erişkin: 10 mg x 2-3 kez/gün
2-5 yaş çocukta erişkin dozun 1/3’ü 6-10 yaş çocukta erişkin dozun 1/2’si 10 yaş üstü çocukta erişkin dozu

Hastalık kontrol altına alındıktan sonra tedavi oral antihistaminikler ile 20 gün sürdürülür.

SOLUNUM SIKINTISI OLAN AKUT ÜRTİKER VE ANJİYOÖDEM TEDAVİSİ

1. Adım: Adrenalin (Ülkemizde 0,25, 0,50 ve 1 mg/ml olarak formları mevcuttur.)
0,3 – 0,5 mg, 1:1000’lik adrenalin deri altı veya kas içine solunum sıkıntısı gerileyinceye kadar 10 – 20 dakikada bir tekrarlanabilir.
Çocuk dozu: 0,01 mg/kg damar yoluyla

2. Adım: Solunum yolunun açık tutulması, nazal O2 uygulanması

3.  Adım:  Antihistaminik;  Klorfenoksamin hidroklorür
Tercihen kas içine veya damar yoluyla 5 dakika içinde yavaş puşe şeklinde 6 saat arayla tekrarlanabilir.
Erişkinde 10 mgx 2-3 kez/gün

2-5 yaş çocukta erişkin dozun 1/3 ’ü

6-10 yaş çocukta erişkin dozun 1/2 ’si

10 yaş üstü çocukta erişkin dozu

4.  Adım: Kortikosteroid  ; Metilprednisolon
Erişkinde 50 mg metilprednisolon damar yoluyla, 6 saatte bir, 2-4 kez tekrarlanabilir. Kardiyak yan etkileri olabileceği için infüzyonla uygulanmalıdır.
Çocuklarda 0,5-2 mg/kg/gün damar yoluyla 2-4 doza bölünerek verilir.

Kronik ürtiker tedavisi akut ürtikerdeki gibidir. Tedavi süresi daha uzundur, semptomlar tolere edilebilir düzeye gelinceye kadar sürer.

Uyarılar

•    Antihistaminik kullanılırken sedasyon, ağız kuruluğu (antikolinerjik etki), sindirim sistemi yakınmaları, tremor gibi yan etkiler ortaya çıkabilir.
•    Gebeliğin ilk trimestrinde antihistaminik kullanılmamalıdır. İkinci ve üçüncü trimestirde klasik antihistaminikler verilebilir.
•    Ürtiker tedavisinde topikal antihistaminik ve topikal kortikosteroidlerin yeri yoktur.

Sevk

•    Tedaviye yanıt alınamadığında
•    Anjiyoödemde semptomlar 24 saat içinde gerilemediğinde veya solunum sıkıntısı devam ettiğinde
•    Tekrarlayan anjiyoödem varlığında hasta sevk edilmelidir.