Güneş yanığı güneşten gelen ultraviyole (UV) radyasyona aşırı maruz kalmanın yol açtığı derideki inflamasyondur.

Benzer bir yanık bir “güneş” (UV veya bronzlaşma) lambasına aşırı maruz kalmayla da oluşabilir.

UV ışınları gözlere de zarar verebilir ancak herhangi bir yüzey yanması görülmez.

Güneş yanığı çok yaygın bir durumdur.

Güneş yanığı kalıcı hasara neden olabilir mi ?

Evet.

Güneşyanığı erken yaşlarda cilt kanseri gelişme riskini artırır.

Ultraviyole ışınlarına tekrar tekrar aşırı maruz kalma ciltte çatlama, çil ve kuruma da yapar.

Buna ek olarak, ultraviyole ışınlara aşırı sıklıkla maruz kalınması, önde gelen körlük nedenlerinden biri olan katarakt ve maküla dejenerasyonu riskini de artırabilir.

UV ışığı nedir ve UV ışınları en yoğun ne zaman bulunur ?

UV ışığı, görünmez ışık dalgaları şeklindeki radyasyon enerjisidir. UV ışığı güneş ışığı ve bronzlaşma lambaları tarafından yayılır.

Güneş üç tür morötesi ışınımı yapar:

ultraviyole A (UVA)
ultraviyole B (UVB) ve
ultraviyole C (UVC).

Sadece UVA ve UVB ışınları yeryüzüne ulaşır. UVC, dünyanın atmosferine nüfuz etmez.

Her ne kadar araştırmalar uzun süredir UVB’yi cildin zarar görmesine ve cilt kanserine yol açabilecek en olası UV radyasyon formuna dahil etse de UVA’nın da tehlikeli olabileceği bilinmektedir.

UV ışınları öğle saatlerinde ve öğleden önce saat 10 ile akşam 4 arasında, özellikle geç ilkbaharda, yaz ve sonbaharın başlarında yoğunlaşır.

Günün ve yılın diğer zamanlarında daha az konsantrasyonda olsalar da, UV ışınları kışın ve bulutlu, yağışlı günlerde bile cilde ve gözlere hala zarar verebilir.

Neden cilt UV ışınlarına maruz kaldıktan sonra bronzlaşır ?

Deride melanin adı verilen bir pigment bulunur. Çok çeşitli cilt tonları kazandırarak cildi renklendirir.

Melanin en azından UV ışınlarının bir kısmının deriye nüfuz etmesini engeller. UV ışınlarına tekrar tekrar veya uzun süre maruz kaldıktan sonra, cilt daha fazla melanin üretir. Sonuç olarak cildi korurken koyulaştırır.

Güneş yanığının belirtileri nelerdir ?

Maruz kaldıktan sonra güneş yanığının ani belirtilerinden bazıları şunları içerir:

Cilt kırmızı ve sıcak olur.
Cildi tutmak veya ovmak ağrıya neden olur.
Isı sıvı kaybına neden olduğundan, güneş yanığı insanı dehidrate eder.
Maruz kaldıktan sonra birkaç gün boyunca, ciltte kaşıntı, şişme, kabarma ve soyulma olabilir.
Cildin soyulması, güneş döküntüsü geliştikten birkaç gün sonra ortaya çıkar ve cildin iyileşmesinin bir işaretidir.

Çoğu güneş yanığı hafiftir, yalnızca deri kızarıklığına, ağrıya ve tahrişe neden olur veya muhtemelen deri dış tabakasının (birinci derece yanık) tutulması nedeniyle döküntü meydana gelebilir. Bu tür yanıkta dokunmak acı verici olabilir.

Daha ılımlı bir güneş yanığı (2. derece yanık) cildin şişmesine ve ağrılı kabarcıklara neden olabilir. Bu tür güneş yanığı iyileşmek daha uzun sürebilir.

Güneşe uzun süre maruz kalanlarda ise kırışıklıklar, yaşlanma, yaşlanma noktaları, çiller, yara izi  ve  cilt kanseri gelişebilir.

Xeroderma pigmentosum adlı bir bozukluk, ultraviyole ışının kansere neden olan etkilerine karşı kalıtsal aşırı duyarlılığa bağlı olarak ortaya çıkar. Güneş ışığı normalde onarılabilen DNA hasarına neden olur. Xeroderma pigmentosumlu bireylerde, UV hasarından sonra DNA yeterince tamir edilemez.

Etkilenen kişiler yüzlerce kez diğer insanlara nazaran cilt kanseri geliştirmeye karşı daha savunmasızdır. Cilt hasarına, skarlaşmaya ve ayrıca cilt kanserinin erkenden başlamasına neden olur.

Şiddetli güneş yanığının yani güneş zehirlenmesinin belirtileri nelerdir ?

Şiddetli güneş yanığı vakalarında:

Ateş
Mide bulantısı
Titreme
Baş dönmesi
Hızlı nabız
Hızlı nefes alma
Dehidratasyon
Bilinç kaybıyla şok ve/veya
Şiddetli kabarcıklar veya ağrı gelişebilir.

Şiddetli güneş yanığı vakaları acil tıbbi tedavi gerektirir.

 

Güneş yanığı ile ilgili ilk yardım tedbirleri nelerdir ?

Şiddetli güneş yanığı semptomları varsa, birey hekime, acil bakım merkezine veya acil servise başvurmalıdır. Kompres yapılacaksa kişi direkt olarak soğuk suya sokularak değil soğuk veya ılık suya daldırılmış bezlerle yapılmalıdır.

Güneş yanığı semptomları hafif veya ılımlıysa, kişi güneş yanığından kaybolan sıvıyı tekrar yerine koymak ve dehidrasyonu önlemek için bol miktarda su içmelidir.

Güneş yanığının tedavisi nasıldır ?

Güneş yanığı tedavisinde kullanılan tedavilerin çoğu sadece belirtileri tedavi etmek için kullanılır.

Oral veya topikal nonsteroid antiinflamatuvar ilaçlar (NSAID’ler), UVB maruziyetinden önce veya hemen sonra uygulanırsa kızarıklığı azalttığı gösterilmiştir. Bu fayda 24 saat sonra azalabilir. Bu ilaçlar aynı zamanda ağrı ve rahatsızlık gibi güneş yanığı semptomlarını hafifletmeye yardımcı olabilir.

Topik steroid kremleri yardımcı olamaz. Prednizon gibi oral steroidlerin de yararlı olduğu kanıtlanmamıştır ve bazı önemli yan etkiler ile ilişkilendirilmiştir.

Aloe vera jelin cilde uygulanması semptomların tedavisinde yararlı olabilir.

Topikal anestezi (benzokain) gibi diğer ilaçlar, güneş yanığının ağrılı belirtilerini hafifletmeye yardımcı olabilir. Ayrıca, topikal nemlendirici kremler özellikle duş veya banyodan hemen sonra uygulandıklarında güneş yanığı kaşıntılarını hafifletmek için kullanılabilir.

Güneş yanığı tedavisi için basit uygulamalar var mı ?

Güneş yanığı oluştuktan sonra kabarcıklar oluşursa, çok acı bir bölgede bulunmadıkça veya boydan dolayı çok rahatsızlık verici olmadıkça patlamaya çalışmayın.

Çoğu kabarcıklar yalnız bırakılırsa kendileri koparlar. Kabarcıkların ovuşturulması veya üzerine sıkı bir örtünün yerleştirilmesi enfeksiyonlara ve daha fazla rahatsızlığa neden olabilir.

Güneş yanığı kabarcıkları genellikle kendiliğinden iyileşir, ancak enfeksiyonları önlemek için yırtılmış kabarcıkların bulunduğu bölgeye topikal antibiyotik merhemleri uygulanmalıdır.

UV ışınlarının neden olduğu cilt kanserleri nelerdir ?

UV ışınlarına aşırı maruz kalınması cilt kanserinin üç çeşidine de neden olabilir; malign melanom, bazal hücreli karsinom ve skuamöz hücreli karsinom.

Malign melanoma

Malign melanom cilt kanserinin en tehlikeli olanıdır. Melanomlar siyah veya kahverengi olabilir – bazen kırmızı, beyaz, mavi veya bu renklerin bir karışımıdır.

Melanom hızla yayılabilir yani metastaz yapar. Erken teşhis edilirse melanoma genellikle iyileştirilebilir. Tanı gecikirse, melanoma yayılabilir ve potansiyel olarak ölümcül olabilir.

Bazal ve skuamöz hücreli karsinomalar

Bazal ve skuamöz hücreli kanserler yavaş büyür ve melanoma göre metastaz yapma riskleri çok daha düşüktür. Bazal ve skuamöz hücreli kanserler, çoğu durumda, erken tanı konursa tedavi edilebilir.

Bazal hücre karsinom kanayabilir ve genellikle baş, boyun, üst gövde ve ellerde görülürler.

Skuamöz hücreli karsinom ise daha az kanar ve özellikle kulak kenarlarında, yüzde, alt dudakda ve ellerde bulunurlar.

Güneş yanığı ve cilt kanseri nasıl engellenebilir ?

Güneş ışınlarına maruz kalma süresini sınırlayın ve sabahın erken saatlerinde gün ışığının en yoğun olduğu güneş saatlerinden, genelde saat 10 ile öğleden sonra saat 4’e kadar kaçının.

Geniş ağızlı şapka, UV korumalı güneş gözlüğü ve uzun pantolon ve kolları örten gömlekler  gibi kıyafetler giyin.

Güneş yanığının bulutlu bir günde, hatta suyun içindeyken bile oluşabileceğinin farkında olun.

UV ışınlarının nüfuzunu en aza indirmek için koruyucu güneş kremi kullanın. Güneşe maruz kalan koyu tenli kişilerde bile en az 15 cilt koruma faktörü (SPF) olan güneşten koruyucular önerilir. Açık tenli insanlar doğrudan güneşte iken daha yüksek bir SPF kullanmalıdır. Güneşe girmeden önce birkaç dakika uygulayın ve sık sık tekrarlayın.

Güneş lambalarından kaçının.

Güneş koruyucuları nasıl çalışır ?

Güneş koruyucuları UV radyasyonunu absorbe ederek veya yansıtarak cildi korur. Çoğu mevcut güneş koruyucular esas olarak UVB’ye karşı koruma sağlar ve uzun süreli UVA maruziyetine karşı yeterince koruyamazlar.

Güneş kremi, fiziksel güneş kremi ve kimyasal güneş kremi olmak üzere iki gruba ayrılabilir.

Fiziksel güneş koruyucuları

UV ışınlarını (A ve B) yansıtarak ve saçarak cildin maruz kalmasını sınırlar.

Bunlara çinko oksit, titanyum dioksit, ferrik klorür, iktamol ve talk gibi kimyasal maddeler dahildir.

Opak görünümleri ve giysilere maruz kalma eğilimleri nedeniyle kullanımları biraz sınırlıdır.

Kimyasal güneş koruyucuları

Kimyasal güneş koruyucuları, ışığı cilde ulaşmadan önce emerek çalışır.

Geleneksel olarak, bu güneş kremi esas olarak UVB ışınlarına karşı korur.

Bu grubun bazı örnekleri arasında para-aminobenzoik asit (PABA), PABA esterleri, salisilatlar ve kafur türevleri bulunmaktadır. PABA, bu kimyasala yüksek alerjik reaksiyon oranından dolayı güneş koruyucu preparatlardan çıkmıştır.

Daha yakın zamanlarda, avobenzon, Mexoril, dibenzoilmetanlar, antranilatlar, benzofenonlar, triazoller ve bazı kamfor türevleri gibi UVA ışınlarını da emebilen yeni güneş kremleri geliştirildi.

En çok önerilen uygulama, en uygun koruma için fiziksel ve kimyasal güneş koruyucularının bir kombinasyonunu kullanmaktır.

SPF Nedir ?

SPF veya Güneş Koruma Faktörü, ajanın güneş yanığına karşı ne kadar iyi koruduğunun ölçümüdür. SPF, korunmasız bir kişide hafif kızarıklık veya yanma gelişmesi için gereken süre miktarından hesaplanabilir.

Örneğin, birinde 20 dakika içinde hafif güneş yanığına bağlı kızarıklık gelişirse SPF 15 güneş kremi ile 15 kat daha geç, yani 300 dakika sonra aynı derecede kızarıklık gelişebilir.

Güneş koruyucu uygulamak için en etkili yol nedir, güneş kremleri nasıl uygulanmalıdır ?

Beklenen güneş ışınlarına maruz kalmadan 15 ila 30 dakika önce güneş kremi uygulayın.

Her 1-2 saatte bir güneş kremi tekrar uygulanması da önerilir.

Bazı uzmanlar, özellikle ilk maruz kaldıktan kısa bir süre sonra, daha sık tekrar uygulamayı önerir.

Genel bir öneri olarak bir golf topu boyutu miktarınca krem uygulanmalıdır.

Güneş spreyleri de popüler hale gelmiştir. Genellikle etkilidirler, ancak, uygulandıktan sonra vücuda gerçekten yapışan sprey miktarı ile ilgili bazı sorular ortaya atılmıştır.

Püskürtme rüzgarla dağılabilir, yetersiz miktarda püskürtülebilir veya çok uzaktan püskürtülebilir. Güneş spreylerinin en iyi güneş koruması için diğer geleneksel topikal güneş koruyucularla birlikte kullanılması önerilir.

Çoğu birey için minimum SPF 15 güneş kremidir. Güneşte kolayca yanan ve güneşte daha uzun kalanlar için daha güçlü güneş kremi önerilir.

Güneş koruyucuları etkilerini ne zaman kaybeder ?

Güneş koruyucuları, zamanla ya da güneşe ve sıcaklığa uzun süre maruz kaldıktan sonra etkilerini kaybeder.

Kremler sıcakken arabada veya uzun süre doğrudan güneş altında tutulmamalıdır.

Son kullanma tarihi geçtiyse, ürün atılmalıdır. Güneşten koruyucular genellikle yaklaşık 3 yıl sonra etkilerini kaybederler.

Antioksidanlar güneş yanığına karşı koruyabilir mi ?

Antioksidanlar, vücudun bazı zararlı reaksiyonlarını önleyebilen ajanlardır. Bazı potansiyel olarak zararlı moleküllere serbest radikaller adı verilir. Antioksidanlar, bunların oluşumu önleyebilen veya azaltabilen doğal ajanlardır.

Güneş hasarının bir kısmı bu radikallere de bağlıdır. Oral veya topikal antioksidanlar (vitaminler A, C ve E, ve yeşil çay) teorik olarak güneş yanığına karşı cildi korur.

Bununla beraber klinik veriler, geleneksel güneş kremleri yerine tek başlarına kullanılmalarını desteklemek için yeterli değildir.

Yani alınması iyidir ama güneş kremi kullanmak şarttır.